لیست کامل فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های مردم کوچه بازار مردم ایران قسمت بیست و دو

زبان باز کردن-توانایی گفتار پیدا کردن

دانه ی درشت برچیدن-به دستمزد کم قانع نبودن
جاگرم کردن-در جایی ماندن

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

 

بَهمان-فلان

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

اَنَک کردن(تحقیر کردن، خجالت دادن)
روی هم ریختن-توطئه کردن برای پیش بردن کاری-توافق در امری-رابطه ی عاشقانه و جنسی با هم پیدا کردن

براه-سازگار-اهل سازش-با گذشت

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

 
چانه لغی-راز داری نکردن

اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

رگ خود را زدن-به حق خود قانع بودن-ادعای زیاد نداشتن

ژیلت-نیم تنه ی بدون آستین و جلو باز
بفهمی نفهمی-مختصر-کم-نامحسوس-تااندازه ای

پاشنه ی در-چارچوب در که لولا دارد و در روی آن می چرخد

تته پته-لکنت زبان

پاشنه نخواب-کنایه از مویی که از نیمه ی پشت بریده و سر آن رو به بالا باشد

برادر زاده-فرزند برادر
ارنعوت(آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف)

آتشخوار-ظالم-حرام‌خوار

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

آفتاب به ملاج کسی خوردن(دیوانه شدن، خل شدن)

تپه تپه-چیزهایی که بی نظم کنار هم انباشته باشند
اسباب‌چینی-دسیسه‌چینی-توطئه‌چینی
تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

زیر لبی-زیر زبانی

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

خون کسی از خون دیگری رنگین تر بودن-همسان و هم ارز نبودن-کسی بر کسی ترجیح داشتن

دماغ سوخته-خجالت زده-شکست خورده

دَنگ-حیران و آشفته-سرگشته و شیدا

انگشتر پا(چیز بی‌ارزش)

دهان پر کن-بدون ارزش و اهمیت واقعی

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

خرج راه-هزینه ی سفر

دعوت حق را لبیک گفتن-مردن

افسارگسیخته(سرکش)

 

دو رو-لباسی که از هر دو طرف می توان آن را پوشید-آدم غیر صمیمی و فرصت طلب

 

 

آمد نیامد داشتن(روی دادن واقعه‌ای که احتمال فرخنده و نحس‌بودن هر دو در آن هست)

حکیم جواب کرده-یتیم

رَطب و یا بس گفتن-سخنان درست و نادرست گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

دایی-برادر مادر-لقبی برای ابراز صمیمیت

آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب

تک پران-زن نانجیب

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

تسمه از گرده ی کسی کشیدن-کسی را به سود خود بی رحمانه به کار واداشتن

 

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

 
چوب سیگار-نی سیگار

بی ریش-ناجوانمرد-نامرد

چپ بودن-چپ دست بودن-لوچ بودن-مخالف یودن

 

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی
آب در چشم نداشتن-شرم و حیا نداشتن

چرب کردن سبیل-رشوه دادن-حق السکوت دادن
زنندگی-زشتی-نفرت انگیزی

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
خاکشیر نبات به حلق کسی کزدن-لطف و محبت بیش از اندازه به کسی کردن

دُم سیاه-نوع مرغوب برنج گیلان-کبوتری که دم سیاه دارد

از دست دادن-گم کردن
آدم(نوکر، امردی که بچه‌بازان نزد خود نگاه می‌دارند و مخارجش را می‌پردازند)

 

انگشت کردن-انگشت رساندن

 

پاتیل-دیگ بزرگ مسی-مست مست

چار دستی-قمار چهار نفری

خیس کردن-ادرار کردن به خود

آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)

جز جگر-سوختگی دل بر اثر اندوه و مصیبت

 

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

خوشاب-میوه ی پخته در آب و شکر-کمپوت
خدمت کسی رسیدن-به حضور کسی رسیدن-کسی را تنبیه کردن

 

پرس و جو کردن-پرسیدن-خبر گرفتن

آسمان تا زمین-تفاوت بسیار

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

دروغ دون-مطالب نادرست و سراسر دروغ

برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

چرچر کردن-از ثروت بادآورده ای روزگار گذراندن

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

 
در هم بودن-پریشان بودن-پکر بودن-نگران بودن

 

زن بردن-همسر گرفتن مرد

 
 

دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

 

خرکاری-پرکاری-مفت کاری

دبیرستان-آموزشگاه برای دریافت دیپلم متوسطه

به گُه خوردن افتادن-با خفت از کرده ی خود پشیمان شدن

خلق تنگی-عصبانیت-خشمگینی

حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن

ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری

پیچه-دل درد-مالش رفتن شکم

جای دشمن-کنایه از نشیمنگاه-ماتحت

خر آوردن-بدبخت شدن

داوطلب-خواستار-نامزد

دل کسی خون بودن-سخت رنجیده بودن-بسیار اندوهناک بودن

آبکش کردن(سوراخ سوراخ کردن)

پُرتابل-قابل حمل

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

آدم‌قحطی-کمیابی آدم های کارآمد

رو شدن دست کسی-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

دایی اوغلی-پسر دایی

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)

رومیزی-منسوب به میز

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

دود گرفته-بوی دود گرفته-دودآلود-دود زده

از مخ معاف بودن-دیوانه بودن

تیر مالی-لاغر-باریک-ضعیف-دختر بلند بالا

 

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد
دزد حاضر و بز حاضر-می توان همه چیز را دید و داوری کرد

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

آجیل مشکل‌گشا(آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند)

دل پُر داشتن-کینه و دلخوری دیرینه داشتن

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

 

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

دوری و دوستی-دوری برای دوام و پایداری دوستی لازم است

زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

پاره وقت-کسی که تنها بخشی از روز یا هفته را کار می کتد

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

آن روی کسی بالا آمدن-خشمگین شدن

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن

خروجی-جای بیرون رفتن-مالیاتی که هنگام خارج شدن از کشور به دولت می پردازند

بلا نسبت-دور از جانب شما

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

الدنگ-بیکاره-مفتخور-بی‌غیرت

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن(اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن)

از آب گل آلود ماهی گرفتن-از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

 

ژرسه-نوعی پارچه ی نازک-نیم تنه ی بافته از نخ

جریحه دار کردن-زخمی کردن-رنجاندن-دل شکستن

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

پَرِ گوش و-پره لاله ی گوش
دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

به له له افتادن-از شدت تشنگی مانند سگ زبان خود را از دهان خارج ساختن

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

چُر-ادرار

دست نخورده-استفاده نشده-چنان که نهاده باشند

انگشت در سوراخ مار کردن(دانسته خود را هلاک کردن)

از پشت خنجر زدن-به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن

آهوی خاور(آفتاب)

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

ریقش درآمدن-بیرون زدن مواد درون امعا و احشا
درقی-صدای افتادن چیزی بر زمین یا کوفتن چیزی به چیزی

دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

پمپ بنزین-جایی که به وسایل نقلیه بنزین می دهند

دال به دال-پشت سر هم
افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند
از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن
دس دس کردن-دست زدن-طول دادن-وقت گذراندن
پل زدن-در کار کسی مانع ایجاد کردن-رابطه ی دو کس را به هم زدن-روز میان دو تعطیل را تعطیل کردن

دس دسی-خطابی همراه با دست زدن به کودکان نوپا

چیزی را در کوزه گذاشتن و آبش را خوردن-بی ارزش و اعتبار اعلام کردن چیزی

دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن
آبشان از یک جوی نرفتن-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

 

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

ریزه کار-باریک بین-دقیق-زیرک

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد

خر لنگ خود را به منزل رساندن-با وجود سختی کار را به پایان رساندن

توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

با کسی بحث و مجادله کردن

چَپَل-چَپَل کسی که خود را به چیزهای ناشایست آلوده کند-نکبتی
خندیدن تو روی کسی-به کسی که بسیار گستاخ است می گویند

جا آمدن حال-بهبود یافتن-سرحال آمدن

دست به سر کردن کسی-کسی را به بهانه ای برای انجام کاری بیرون فرستادن-کسی را رد کردن

پراندن-بی اراده حرف درشت و بی جایی در سخن آوردن-گاه گاه در نهان تباهی کردن زن

خواب به خواب شدن-خواب از سر پریدن-بدخواب شدن

بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

دل ای دل کردن-آواز اندوهگین خواندن
اتر خان رشتی-آدم پرافاده

زور آوردن-زیر فشار گذاشتن-در تنگنا قرار دادن

رودربایستی-ملاحظه-مراعات-شرم و حیا

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

زحمت کشیدن-کار کردن

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن

پیش بها-بیعانه
زبان گرفتن-کسی را با زبان خوش آرام کردن

 

 

دندان شکن-قاطع-محکم
اَنَک شدن(تحقیر شدن، خجالت کشیدن)

خش-صدای گرفته-خراش
آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

به دست و پای کسی افتادن-با التماس تقاضای ترحم کردن-نهایت خاکساری کردن

خردمرد کردن-ریزه ریزه کردن

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

آب برداشتن(هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن)

 

از هول هلیم توی دیگ افتادن(از حرص و طمع زیاد به جای سود زیان دیدن)

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن
زنگوله پای تابوت-فرزند مرد یا زن پیر
خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن
 

تق و لق-بی رونق-کاسد-بی مشتری

خِفت-نوعی گره
دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

از جا پریدن-یکه خوردن-عصبی شدن

بلایی به روز کسی آوردن-به کسی آزار سخت رساندن

چَه چَه-صدای بلبل

تِرمال کردن-خراب کاری کردن-کثافت کاری کردن-گُه مال کردن

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب

پشت بام-سقف بیرونی بام

آفتابه خرج لولهنگ کردن(چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن)

دلخور شدن-گله مند شدن-ناراضی شدن

روی غلتک افتادن-جریان دلخواه و طبیعی را به دست آوردن-دور برداشتن و سرعت گرفتن

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

دهن کجی-ادا و شکلک به قصد مسخره کردن-بی اعتنایی

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

در به دری-بی خانمانی-آوارگی

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

چشم زدن-چشم زخم زدن-ترسیدن

 

دَم دار-هوای گرم و پر رطوبت

تُپ تُپ-صدای تپش قلب بر اثر ترس و هیجان

تعطیلی-روز تعطیل-زمان دست کشیدن از کار

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

اجابت کردن معده-قضای حاجت

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

دل به دل رفتن-دوستی و دشمنی از دو سو بودن

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

خوش قلق-رام-خوش خوی
پل زدن-در کار کسی مانع ایجاد کردن-رابطه ی دو کس را به هم زدن-روز میان دو تعطیل را تعطیل کردن
زر زرو-بچه ای که زیاد عر می زند

تسمه ای-آدم لاغر و باریک ولی نیرومند
آفتابه خرج لولهنگ کردن-چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن

پِق-صدای خنده ی ناگهانی

آینه‌ی دست-تیغ و خنجر

اُرس و پرس(پرسش و پاسخ)
خرخاری-همدیگر را خاراندن

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

پا سبک کردن-زاییدن-زایمان کردن
چاک کردن-نگا. چاک دادن

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده

 

جگر گوشه-فرزند

پیس-کسی که پوستش با لکه هایی دو رنگ می شود

 

خس و خاش-آشغال-خس و خاشاک

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

روی دست کسی گذاشتن-به کسی تحمیل کردن

چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

چوب خوردن-تنبیه شدن

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

انگشت‌شمار(کم، معدود)

اخت بودن-سازگار و هماهنگ بودن-مانوس بودن

تصدق شدن کسی را-بلاگردان کسی شدن-قربان صدقه ی کسی رفتن
از این حرف‌ها(مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد)

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

آفتاب‌رو-جایی که آفتاب بر آن بتابد

خورد و برد-افراط و زیاده روی-ریخت و پاش-تعدی و تجاوز

انگشت بر حرف نهادن(ایراد گرفتن، نکته‌گیری کردن، اعتراض کردن)

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب
حلال وار-به صورت حلال

دور سر چرخاندن و دادن-صدقه دادن

توپیدن-پرخاش کردن-تشر زدن

بند آمدن-متوقف شدن

 

دَم نقد-آماده-حاضر

آبِ کبود-آسمان

جاجا-آوازی که با آن مرغ را به لانه اش می رانند

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام
به هزار زحمت-با رنج بسیار-با سختی فراوان

تار و تنبک-وسایل موسیقی-آلات ضرب و نوازندگی

خشتک دراندن-نگا. خشتک پاره کردن

حساب کتاب-رسیدن به محاسبات-نظم و قانون

رقصیدن به ساز کسی-تابع سلیقه و خواست کسی بودن-از خود اراده ای نداشتن و از دیگری تبعیت کردن

رنگ پریدگی-بی رنگ شدن چهره از ترس یا خشم یا بیماری-رنگ باختگی
خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است
استغفرالله(خدا نکند، خدای نکرده، هرگز)
خر آوردن و باقالی بار کردن-برای جتجال و دعوایی آماده شدن

خوشایند-مطبوع-پسندیده

دِردو-سر زبان دار-ناقلا و زرنگ
حال کسی را جا آوردن-نگا. حال آوردن

زیر آب-مجرایی در ته مخازن آب برای خالی کردن آن ها

چنگولک-سست و ضعیف

آبِ سیاه(نیمه کوری)
از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند
خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد

چلو چو انداز-شایعه پخش کن

 

 

دله-هرزه-چشم چران-پرخور

 

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

بیا و ببین-تماشایی-بسیار جالب-قابل توجه

دلبخواهی-دلبخواه

راه پیدا کردن-جستن راه حل برای مشکل-به نحوی در جایی وارد شدن

خواب ماندن-دراز شدن خواب بر خلاف میل و به قراری نرسیدن

راسته-گوشت دو طرف ستون فقرات حیوان

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

آبدار-سخت-شدید-سنگین

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

رو داشتن-گستاخ و وقیح بودن
دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

تیشه به ریشه ی کسی یا چیزی زدن-قصد نابودی کسی را داشتن

 

دست کسی رو شدن-مچ کسی باز شدن-حیله ی کسی آشکار شدن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

آیۀ یاس خواندن(هرچیزی را پیش از بررسی محکوم به شکست کردن)
از نان خوردن افتادن(نان کسی آجر شدن)

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

 

 

پا افتادن-اتفاق افتادن-پیش آمدن

زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن

چله دادن-برای مراسم چهلم مرگ کسی غذا دادن

آفتاب را به‌گز پیمودن(کوشش بی‌هوده کردن)

از شیر مادر حلال‌تر(چیزی که در تعلق آن به کسی تردیدی نیست)

دوخت و دوز-خیاطی

چله اش افتادن-آبستن نشدن زن
خارج از محدوده-بیرون از شهر که شامل خدمات شهرداری نمی شود
توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

بریز و بپاش-دم و دستگاه-خرج بسیار

اُتُل(شکم، اتوموبیل)

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

خواستگار-کسی که به پسندیدن و گُزیدن دختر یا زنی می فرستند

خدا حافظ-به درود-در پناه خدا-خدا نگهدار