برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 245

چُل-آلت مرد
جواب سربالا-جواب منفی-جواب طفره آمیز

چین چینی-پر چین

 

چیزی را به کسی زهرمار کردن-مانع از لذت بردن از چیزی شدن

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن
استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

جوکی-مرتاض هندی-آدم لاغر و مردنی-آدم معتاد و مریض
بغل خوابی کردن-نزدیکی کردن

 

روغن ریختن و عسل جمع کردن-نهایت پاکیزگی و نظافت
جاخالی رفتن-به دیدن خانواده ی مسافر رفتن

خشت به قالب زدن-نگا. خشت انداختن

بند و بساط-اسباب مختصر زندگی

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

حالا حالاها-مدت دراز

پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن
زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

 

رگ ترکی-تعصب نژادی

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

خش-صدای گرفته-خراش

چرخ کسی را چنبر کردن-به اصرار کسی را به کار واداشتن-پیله کردن

زیر پای کسی را خالی کردن-زیر پای کسی را جارو کردن

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند

 
حبف و میل-ریخت و پاش
 

 
ترکمون زده-نوعی دشنام است. توهینی برای زاییدن یا خراب کاری
زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

استخوان جلوی سگ انداختن(با بخششی ناچیز دهان کسی را بستن)

دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد
حمله گرفتن-غش کردن

بغداد کسی را آباد کردن-شکم گرسنه ی کسی را سیر کردن

اخت شدن با کسی(مانوس شدن با کسی)

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

تلیت کردن-خیساندن نان در غذاهای آبکی

 

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن
خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی

جیگر-نگا. جگر-خطابی میان دوستان صمیمی به معنی عزیزم-عزیز دلم

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

پشتک زدن-معلق زدن-رنگ عوض کردن-تغییر عقیده دادن
تر تری-کسی که اسهال گرفته است

حرام و حرس-ریخت و پاش

با خرس توی جوال رفتن-با آدم ناجور همدم و همکار شدن

تیکه-چیز جالب-نصیب و قسمت-زن زیبا و خوشگل

زبان کسی گرفتن-لکنت زبان داشتن

 

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

دلسرد کردن-ناامید کردن

خون دیدن زن-عادت ماهانه شدن زن

چغندر پخته-لبو

برهوت-غیر مسکونی-خشک و بی انتها

 

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن

خودتراش-تیغی که می توان تیغه ی آن را عوض کزد
تیغی-چیزی که با کلاه برداری از کسی گرفته باشند

چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

خاله وارَس-آدم فضول

چانه لغ-نگا. چانه شل

دادستانی-دادخواهی-کار دادستان

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن

ارزانی(بخشیدن، دادن)

خرده حساب با کسی داشتن-با کسی دشمنی قبلی داشتن

تیر کردن کسی-کسی را تحریک کردن و به کاری واداشتن

آقبانو(نوعی پارچه‌ی نخی نازک)

به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن

رو قوز آمدن-سر لج افتادن

چشم انتظار-منتظر-چشم به راه

حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست

دور از شما ب-لانسبت
ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

 
بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

زنده باد-باقی و شاداب و فرخنده باد

رج کردن-رج بستن

بقچه بندی-ران چاق

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی
دهن کجی کردن-ادا و شکلک در آوردن برای مسخره کردن-بی اعتنایی کردن

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

دربند چیزی بودن-در خیال چیزی بودن

 

آبستن فرزندکش(دنیا، روزگار)

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

خیار شور-خیار سبز که مدتی در آب نمک بخوابانند

از سفیدی ماست تا سیاهی زغال-همه و همه چیز

خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده

آب تاختن-پیشاب کردن

چشمک-ایما و اشاره به چشم

خودکار-دستگاهی که نیازی به مراقبت انسان ندارد

خود را به موش مردگی زدن-خود را ناتوان

از خدا بی‌خبر-ظالم-نابه‌کار
زاغ سیاه کسی را چوب زدن-پنهانی مراقب کسی بودن

 

چراغان شدن-جشن گرفتن

زینه-پله

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

رمل انداختن-پیش گویی کردن-فال برآوردن

ریسمان را طناب کردن-یک کلاغ چهل کلاغ کردن-اغراق کردن

خیارک-ورم و آماسی که در کش ران و بغل پیدا شود
به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

خرج برداشتن-پول لازم داشتن

 

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

چار سر-حرف مفت-متلک

خوش داشتن-دوست داشتن-علاقه مند بودن

تریاک خوردن-خود را با تریاک مسموم کردن
آشی شدن(سوراخ‌سوراخ‌شدن بدن از ترکش‌های فراوان)

دایی اوغلی-پسر دایی
به حساب-مثلا-یعنی

تب و تاب-سوز و گداز

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

چرند اندر چرند-پرت و پلا

بُز آوردن-بد آوردن-بد شانسی آوردن
حمامک مورچه داره-کنایه از تردید و دو دلی

آب پاکی روی دست کسی ریختن(کسی را کاملن ناامید کردن)
این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن
جیز رفتن-کش رفتن-دزدیدن چیزهای کم ارزش

حول و ولا-تقلا-دست و پا زنی
آبدیده(جلا یافته، آزموده و مجرب)

خدا و خرما را با هم خواستن-از دو محل سود بردن-دو سره بار کردن

دوبلور-دوبله کننده

دل پایین ریختن-ترسیدن-وحشت کردن
جیک در نیاوردن-صدایی در اعتراض بر نیاوردن-کم ترین اعتراضی نکردن

 
بلغور کردن-سر هم ردیف کردن-حرف های قلمبه زدن-شکسته و نامفهوم حرف زدن

 

حاجیت-بنده

 

زیر جلی-پنهانی-آهسته

حیا را خوردن و آبرو را قی کردن-بسیار بی حیا و گستاخ بودن

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

بی خودی-بی دلیل-بی جهت

آفتابه گرفتن(آفتابه برداشتن)

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

درد-نفرینی مانند کوفت-زهرمار-مرض

زهره و زنبل کسی را ترکاندن-سخت ترساندن

جِغله-آدم کوچک و ریزاندام ولی زرنگ و ناقلا

خوش غیرتی-زیاده غیرت نشان دادن-به طنز یعنی بی غیرتی کردن

تسمه ای-آدم لاغر و باریک ولی نیرومند

روان کردن-از بر کردن

داشم-اصطلاح داش مشدی ها به معنی برادرم

 

روی دست کسی بلند شدن-کاری را به تر از کسی انجام دادن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن
 

ژست-طرز حرکت و رفتار شخص

بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن

به زمین انداختن روی کسی-در خواست کسی را رد کردن
جر و بحث-مجادله ی شدید گفتاری

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

تکان خوردن-ناگهان ترسیدن-جاخوردن-از جا حرکت کردن

دو آمدن-دور برداشتن-شاخ و شانه کشیدن-قیافه گرفتن

چشم به هم زدن-زمان بسیار کوتاه-یک آن

تراشیده شدن-لاغر شدن

ریش سفید-مرد سالخورده و محترم

جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

 

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

 

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)

پدر سوختگی-بد سرشتی-زرنگی-رندی
چراغ باران-چراغانی
بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد

در لاک خود فرو رفتن-کاری به کار دیگران نداشتن

دخانیات-کشیدنی ها مانند توتون و تنباکو و مانند آن ها

پیاز مو-ریشه و بیخ مو

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن
آشیخ روباه(آب‌زیرکاه، مکار)

دهنی شدن-آب دهان خوردن به غذا یا چیزی

پاشنه بلند-کفش زنانه با پاشنه های بلند

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

حمله ور شدن-یورش بردن

جز زدن-ناله و زاری کردن

راه اندازی-راه انداختن

 

جا افتادن-سر جای خود آمدن

ر ِِنگ گرفتن-ضرب گرفتن-آهنگ رقص نواختن

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

تخم شر-مردم آزار- شرور

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

آب سیر-جانور خوش‌رفتار
دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

جا انداختن-به سر جای خود آوردن

زدن به کوچه ی علی چپ-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

راسته بازار-بازار راست و مستقیم
آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

دور از شما ب-لانسبت

به قوزک پای کسی نرسیدن-در برابر کسی بسیار حقیر و ناچیز یودن

جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد

آب از آتش برآوردن-کار محال کردن

خیط کشیدن-خط کشیدن

چار-کوتاه شده ی عدد چهار-مترادف چشم

 

پالان آفتاب گذاشتن-کسی را معاف کردن-مرخص کردن
چوروکیدن-چوروک خوردن-چین برداشتن

آب شیراز-شراب

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

پا سوخت-پا بد-بد شانس

زیر گرفتن-زیر کردن

چشم زاغ-بی شرم

زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن

 

تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

جان بر لب نهادن-به کاری خطرناک اقدام کردن-آماده ی مرگ شدن

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

 

بچه ننه-بچه ی لوس و نازک نارنجی

توجیهی-برنامه های توضیحی

خوش صحبت-شیرین زبان-خوش کلام

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

جارچی گری کردن-دهن لقی کردن-خبری را منتشر کردن

دوبلور-دوبله کننده

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

زیر آبی-زیرآبکی
اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)
خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن

 

حدس زدن-پنداشتن-گمان کردن

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن

 
جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

چشم خوردن-نظر خوردن

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

داو-نوبت بازی

بچه باز-مردی که به پسربچگان تمایل جنسی دارد

پا بَد-بد قدم

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

 

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

توپ زدن-روی دست حریف برخاستن-کلک زدن

اجاق-دودمان

دستی پس، دستی پیش-سخت تهی دست-بی چیز

رودل-سنگینی معده

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

داغ چیزی را به دل کسی گذاشتن-کسی را از چیزی محروم ساختن و در حسرت آن گذاشتن

دام پزشک-پزشک حیوانات

آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

دور افتادن-فاصله گرفتن-پرت افتادن

دست مزد-اجرت-مزد کار

آهو چشم-معشوق-شاهد
بَزک-آرایش-چسان فسان

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

آتشی شدن-از کوره در رفتن
آتش بی‌دود(آفتاب، غضب)

چله خانه-محل ریاضت کشیدن

دِردو-سر زبان دار-ناقلا و زرنگ

رم کردن-رمیدن-گریختن
به آب چسیدن-از بین رفتن-نابود شدن-نتیجه نگرفتن
خواهر خوانده-دوست صمیمی

ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن

جوخه-کوچک ترین یگان نظامی شامل هشت نفر

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم

خود را به شغال مردگی زدن-خود را مظلوم وانمود کردن

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

حرف شنو-سر به را-مطیع

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند
بچه ی سر راهی-بچه ای که او را سر راه گذاشته اند تا برده شود

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

پایین ریختن دل-به شدت ترسیدن-زهره ترک شدن

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

بامبول در آوردن-حقه و کلک زدن

ژل-مایعی برای شکل دادن موی سر

آه در بساط نداشتن-سخت بی‌چیز بودن-بیچاره و بینوا بودن

دیمی-کشت که از آب باران آبیاری شود-بدون برنامه و حساب-بی هدف

دشت-فروش اول کاسب-نخستین پول دریافتی کاسب

بار آوردن-تربیت کردن-ایجاد کردن-تولید کردن-نتیجه دادن-سبب شدن

اختر در پیراهن کردن(بی قرار کردن)

تنگ غروب-نزدیک غروب-آفتاب زردی
به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

پس افت-حقوق هنوز پرداخت نشده

دهن لق-کسی که راز خود و دیگران را بازگوید

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

زدن به سر کسی-ناگهان فکری به سر کسی آمدن-عقل خود را از دست دادن
 

پشت پا زدن به چیزی-چشم پوشی کردن از چیزی

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

حیوانکی-کلمه ای در مقام تاسف خوردن به حال کسی

تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

از نفس افتادن(بسیار خسته و مانده شدن)

ابریشم-زن نوازنده-مطرب
زار زار گریه کردن-سخت گریه کردن
دله-هرزه-چشم چران-پرخور

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

خزانه کردن-نشاء و قلمه ی درختی را در زمین کاشتن تا پس از سبز شدن در جای دیگر بنشانند

پیسی-بد رفتاری-آزار
خواهر و مادر گفتن-دشنام خواهر و مادر به کسی دادن

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

 
دست کسی را از پشت بستن-از کسی در کاری پیشی جستن

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

از خواب پریدن(بیدارشدن ناگهانی از خواب)

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت
دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن
چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

دلِی دلِی-حاشا-انکار

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

 

خلق الله-مردم

باردار-آبستن-حامله

بپا-مواظب باش-متوجه باش

 

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

آب مروارید(تار شدن عدسی چشم)

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

از جایی آب خوردن-ناشی از چیزی بودن

خر آوردن-بدبخت شدن

خایه ی غول را شکستن-به تمسخر برای کوچک کردن و ناچیز شمردن کار کسی می گویند

بامبول زدن-حقه سوار کردن

تحت الشعاع بودن-زیر نفوذ و تاثیر دیگری بودن

خود را خوردن-رنج بردن

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

پِرک-بوی ترشیدگی-بوی ماندگی

 

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

آسمان غرمبه-صدای رعد-تندر

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

زرت و زورت-زرت و پرت

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

دق مرده-گرفتار شده به بیماری دق-غمگین

در کردن-شلیک کردن-خالی کردن

 

حال و احوال-وضعیت-کیفیت

تشت رسوایی کسی به صدا درآمدن- تشت کسی از بام افتادن

چشم دوختن-زل زدن-با دقت چیزی را نگاه کردن

پاشنه بخواب-کفش راحتی

درمانگاه-جای درمان بیمار
پا جای پای کسی گذاشتن-از کسی تقلید و پی روی کردن

پافنگ-نهادن ته تفنگ در کنار در حالت خبردار ایستادن

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)
پیر بی خواب-کسی که دیر یا کم بخوابد-کودک
از نافِ جایی آمدن(کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن)

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

پولکی-آن که پول را دوست دارد-آن که رشوه می گیرد-آن چه که با گرفتن پول انجام گیرد

آهنگ ریپ‌دار(آهنگی که یک ضرب آن کم باشد)
خرج از کیسه ی خلیفه کردن-از مال دیگران خرج کردن