برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 165

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

 
چوبه ی دار-تیری که محکوم به مرگ را از آن می آویزند

رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

چینه کشی-شغل چینه کش

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار

دست به دست گرفتن-از یکدیگر پشتیبانی کردن

 
باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

دور و دراز-فراخ و وسیع

تو ذوق کسی خوردن-از سخن یا رفتاری دمغ شدن

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

آشنایی دادن-خود را معرفی کردن

چیلک دان-چینه دان

بده اون دستت-آی زکی !

اشک کوه(یاقوت، لعل)

چاقچور-شلوار گشاد و بلند و کف دار زنانه که آن را بر روی شلیته و تنبان می پوشیدند

خبر گرفتن-پرسیدن
تیر به تاریکی انداختن-بدون تامل اقدام به کاری کردن

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

چهره شدن-مورد توجه قرار گرفتن-گل کردن

 

 

جوشکار-کسی که قطعات فلزی را به هم جوش می دهد

از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

آی زرشک(آی زکی)
خاصه فروش-فروشنده ی جنس های مرغوب و برگزیده
به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد

پته ی کسی را روی آب انداختن-راز کسی را فاش کردن-کسی را رسوا کردن

دست کردن-دست فرو بردن

بیرون روش-اسهال-شکم روش

 

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

بزمجه-سوسمار-درحالت دشنام به کودکان می گویند

پیش فنگ-جلوی رو قراردادن تفنگ به طور عمودی

پیزی-مقعد-نیروی مقاومت و پشتکار
دیر دم-آن چه که دیر دم می کشد

 

خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن
پا گیر-سگی که حمله می کند و گاز می گیرد
دست فروشی-شغل دست فروش

دقیانوس-نام یکی از پادشاهان سامی که اصحاب کهف را تعقیب می کرد-گذشته ی بسیار دور

بامب-توسری
دق دلی-دق دل

دو قلو-دو بچه ی همزاد

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)

با کسی تلیت شب جمعه خوردن-با کسی هم منفعت نبودن

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

 

جنگ زرگری-دعوای دروغین-جنگ مصلحتی

دو لبه-دارای لب کلفت

در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن

آمدن (چیزی) به کسی(تناسب داشتن (چیزی) به کسی)

چپ دادن-رد کردن

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

حق نشناس-نا سپاس
چوب پنبه-چوبی سبک برای بستن سر بطری

جهود ی-هودی-مقتصد

داغ کسی به دل کسی ماندن-عزادار شدن کسی به دلیل مرگ عزیزی

جا رفتن-مغلوب شدن-خود را کنار کشیدن

حیوونی-نگا. حیوانکی

به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

 
ریش گذاشتن-نتراشیدن ریش-ریش بلند کردن

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)
رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

اهل حال-دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی

پاییدن-زیر نظر گرفتن-مراقبت
تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن
بازار کوفه- بازار شام

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

تُخس-ناقلا-شیطان-شرور

افت کردن-کاهش یافتن-کم شدن

 

تامین آتیه-پیش بینی و اندوخته برای زندگی آینده

جفت بودن-در جای خود قرار داشتن
دستبرد زدن-دزدیدن-غارت کردن
جفت کردن کفش های کسی-بیرون کردن کسی از جایی

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده
زیر لبی-زیر زبانی

با هم کنار آمدن-با هم ساختن

خوش ِ کسی بودن-به هنگام شگفتی مانند چشمم روشن! گویند

دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی

ریش و پشمی به هم زدن-بالغ شدن-صاحب ریش و پشم شدن

جاصابونی-ظرفی که صابون را در آن می گذارند
 

چل زن-زن کوتاه قد

چانه زدن-پرگویی و اصرار برای تخفیف خواستن

چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود
چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه

چار دستی-قمار چهار نفری

 

از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)

آفتابِ پس دیوار(شامگاه)

به خود گرفتن-به خود پنداشتن-مربوط به خود دانستن
آلا گارسون(اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران)

دو دلی-تردید-بی تصمیمی

زیر جلد کسی رفتن-کسی را فریب دادن-اغفال کردن

زبر و زرنگ-چابک و فرز

دست و پا-توانایی-عُرضه

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن
جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن

چاخان پاخان-دروغ

چادر-پوشش زنان مسلمان ایرانی که پارچه ای است نیم دایره که دنباله ی آن تا پشت پا می رسد
دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

آب پاکی روی دست کسی ریختن-کسی را کاملن ناامید کردن

 

 

چوب به مرده زدن-از پا افتاده ای را آزار دادن-موضوع کهنه ای را تازه کردن

دَنگال-جادار-بسیار فراخ

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن

پوست پلنگ پوشیدن-سخت به دشمنی برخاستن
دعوا کردن-نزاع کردن-زد و خورد کردن

زنده بیوه-زنی که شوهرش بدون آن که او را طلاق داده باشد-او را ترک کرده است

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

 

پاتی کردن-باد دادن خرمن
 

زور زدن-فعالیت زیاد کردن-به کار بردن زور و نیرو

تازه کار-کم تجربه-مبتدی-ناشی

 

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

پاسور زدن-پاسور بازی کردن

ریش خود را در آسیا سفید نکردن-تجربه داشتن

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

چلک بازی-بازی الک دولک

 
چشم به دهان کسی دوختن-مطیع محض کسی بودن

از زمین سبز شدن-ناگهان و بی‌خبر پدیدار شدن-به‌طور غیرمنتظره حاضر شدن

 

دفتر یادداشت-دفتر ثبت رئوس مطالب که جنبه ی یادآوری دارد
بو گرفتن-بد بو شدن-بوی چیز دیگری را گرفتن
خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور
خوشان خوشان-نهایت خوشی و لذت

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

انگشت در سوراخ مار کردن-دانسته خود را هلاک کردن

پول بالای چیزی دادن-پول دادن و چیزی را خریدن

دست کسی در کار بودن-شرکت داشتن در کاری

پا منبری کردن-دنبال حرف کسی را گرفتن-درباره ی سخن کسی توضیح دادن

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

تیپا زدن-با نوک پا ضربه زدن

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

دمبل و دیمبو-صدای دایره و دمبک-صدای بزن و بکوب

درشت-حرف زشت-دشنام

 

حاجیت-بنده

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

بنجل-جنس بدرد نخور-آدم بیکاره و بی مصرف

تزریقات-بخش ویژه ی تزریق آمپول

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن

زردی کشیدن-تحمل کردن-سختی دیدن-انتظار کشیدن

آستین از دهان برداشتن-خندیدن

 
 

دُوال پا-آدم سمج

ادرار کوچک-شاش
پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن
خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن
از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف
دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

تنگ کسی گرفتن-احتیاج فوری به قضای حاجت داشتن

باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن
در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن
پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس

بازرسی-بررسی و کنترل

ذِله آوردن-به ستوه آوردن-خسته و عاجز کردن

دل آمدن-به چیزی تن در دادن

دلمه شدن-بسته شدن

چتری-به شکل نیم دایره-قوسی

دُوال بازی کردن-حقه بازی کزدن-فریب به کار بردن

خون کسی کثیف شدن-به شدن خشمگین شدن

خط خطی شدن اعصاب-خرد شدن اعصاب-خراب شدن اعصاب

بی خیال بودن-اهمیت ندادن-نگران نبودن

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

جوش آوردن-نگا. جوش آمدن
دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن
پُف-فوت-ورم-آماس

پلیتیک زدن-سیاست به کار بردن

تنگ شدن خلق-عصبی شدن-بی حوصله شدن-خشمگین شدن

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی
دیمی حرف زدن-سخن گفتن بدون اندیشیدن-حرف بی هوده و مفت زدن

چار انگشتی-آدم بی دست و پا-چلفتی

از بن دندان(از ته دل، با میل و رغبت)
 

خرده ریز-اثاثه ی اندک و کم مصرف-آشغال

در جای خود خشک شدن-مات و مبهوت ماندن

 

خاله قزی-دختر خاله-خویشان و بستگان

خونین و مالین-زخمی-خونی شده

جاکن شدن-به حرکت در آمدن

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

 

 

تیار-درست و آماده

استخوان‌بزرگ(شخص دارای اصل و نسب)

دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن

دزد سر گردنه-کاسب نادرست و گران فروش

زَوال-مست مست-لول

 

 

تو دلی-بره ای که هنوز زاده نشده و آن را از شکم مادرش درآورند
جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن
دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

آواز دادن(خواستن)

توی آش کسی آب سرد ریختن-عیش کسی را کور کردن-بساط کسی را به هم زدن

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

پر و پا قرص-دارای اعتقاد محکم-استوار
بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری
پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

 

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

چهار چنگول شدن-خشک شدن اعضای بدن

دمامه-زن خشن-زن بی حیا و پاچه ورمالیده-آپارتی

از زیر کار در رفتن(تن زدن و نپذیرفتن کاری، کار را جدی نگرفتن)

تفنگ انداختن-تیراندازی با تفنگ

 

 
اجباری(خدمت سربازی)

 

اداره بازی-پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری

ژورنال-مجله ی ویژه ی چیزی

خش و خش-نگا. خش خش
دل غشه گرفتن-متاثر و ناراحت شدن-بی حال شدن-دچار ضعف شدن

 
بند و بست-ساخت و پاخت-توطئه

بیخ خِر-بیخ گلو

 

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

چاچول بازی-حقه بازی-هوچی گری-لاف زنی

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

 

خِرخِره-حلق-حلقوم

بلا به سر کسی آوردن-کسی را به زحمت و دردسر انداختن-به کسی آسیب رساندن
حبف و میل-ریخت و پاش

آدم دو قازی(شخص بی‌سروپای بی‌ارزش)

راسته کردن-حساب گِرد کردن اعداد

دمیدن توی لوله ی شیپور-خوابیدن و خرناس کشیدن

پیشنهاد-طرح

خرناس کشیدن-نگا. خرناس کردن
دیم-زراعتی که از آب باران آبیاری می شود

باد توی سرنا کردن-اسرار کسی را فاش کردن
به گُه کشیدن-بی اعتبار کردن-با توهین خوار و خفیف نمودن
چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه
حیوان-نوعی دشنام به کسی که کاری را از روی بی شعوری کند

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

 

پدر مادر دار-نجیب-اصیل-آبرومند و خوب

اردنگ(تیپا، لگدی با نوک پا)
تب خال-جوشی که از شدت تب دور لب پدید آید

از کار در آمدن-آزموده شدن-نتیجه دادن

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

خانه نشین شدن-از کار بی کار شدن-معزول شدن

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

توالت رفتن-به دستشویی رفتن

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

بیا بیا- برو برو

آفتاب گز کردن-ولگردی کردن

اسیر خاک(مرده، تن‌پرور)

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

توپ و تشر-تهدید-هارت و پورت-داد و فریاد

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

زنیکه-زنکه

بی صفت-بی بهره از صفات خوب انسانی

تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

خرده حساب-طلب مختصر-دشمنی قبلی

چنگ مالی کردن-چیزی را زیاد دست مالی کردن

اُس و فُس-اصل-مایه-چهارستون بدن

 

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

چیز-آلت تناسلی
دعوت حق را لبیک گفتن-مردن

چپ اندر قیچی-نامنظم و نامرتب-بی نظم و قاعده

 

چرک نویس-نوشته ی نخستین که ممکن است بازبینی و ویرایش شود

 

از دندۀ چپ پا شدن(سخت عبوس و کم‌حوصله بودن)

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

باهاس-باید-بایست

خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم

زبان بسته-برای تحقیر به آدم های بی عرضه یا کم آزار گفته می شود

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

ریخته پاشیده-درهم برهم-شلوغ پلوغ

چُل کلید-جام درویشان

توی گوش کسی گذاشتن-به کسی سیلی زدن

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

الم‌شنگه-هیاهو-آشوب-جنجال-داد و قال

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

با اشتها-متمایل به غذا

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

 

برچسب زدن-تهمت زدن

زیر پا کردن-پیمودن-همه جا را گشتن

خالی خالی-بدون چیز دیگری

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

 

اجابت کردن معده(قضای حاجت)

دست به روی کسی بلند کردن-کسی را کتک زدن

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

پراندن-بی اراده حرف درشت و بی جایی در سخن آوردن-گاه گاه در نهان تباهی کردن زن
دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

دست از پا خطا نکردن-هیچ کار اشتباهی نکردن-تکان نخوردن

ذکر گفتن-پی در پی دعا خواندن

چلچل-خال خالی-ابلق

از کوره در رفتن-به خشم آمدن-آتشی شدن-از جا در رفتن

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن

خلاص-خارج از دنده بودن موتور
آفتاب کسی به زردی رسیدن-به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی

آب شدن و به زمین فرو رفتن-دود شدن و به آسمان رفتن

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)
آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

 

تو نخ کسی یا چیزی بودن یا رفتن-کسی یا چیزی را پاییدن و زیر نظر داشتن
جهود ی-هودی-مقتصد

تیغه-هر چیزی که مانند تیغ باشد-دیوار نازک

راه خود را کشیدن و رفتن-بی هیچ مقاومت و اعتراضی جایی را ترک کردن

بچه افتادن-سقط شدن جنین

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده

از رو بردن(خجالت دادن، مقاومت حریف را در هم شکستن)